कोषराज राइ
किरातहरुको महान चाड उभौली साकेवाको आजबट सुरुवात भईसकेको छ। यतिबेला किरात बस्तिहरुमा साकेवा थानमा पुगेर साकेवा पुज्ने साकेवा सिलि नाच्ने क्रम चलिरहेको छ। यो चाड वर्षको दुईपटक पुज्ने गरिन्छ। बैशाख शुक्ल पुर्णिामाको दिनदेखी सुरु हुने उभौली (दोङवाङा) र मङ्सिरे शुक्ल पुर्णिमा देखि सुरुहुने उधौली (दोङदावा) हो।
उभौली मुख्यतः गर्मी समय सुरुभएसङ्गै चराचुरुङ्गी देखी जनावरहरु समेत उभोलाग्ने समयको सुरुवातहुने र मानवजातिले अन्नवाली लगाउने समयको सुरुवातको संकेतको रुपमा बुझ्ने गरिन्छ। उभौली साकेवा सुरुवातसङ्गै अन्नबालीको बिउब्याड गर्ने कार्यहरुको सुरुवात हुने गर्दछ।
उभौलीमा नाक्छोङको तेतृत्वमा ढोलाझ्याम्टा सहित साकेवा थानमा पुगेर साकेवा आराध्यदेवताको पुजागर्ने र आरध्यदेवतासङ्ग समयमै बर्षात गराईदिन, भेलबाढी नगराईदिन, लगाएको अन्नबाली सपारी दिन, जंगली जनावरहरुबाट सुरक्षीत गरिदिन र सहकाल ल्याईदिनको लागि नाक्छोङले बल माग्ने चलन छ।
उपप्राध्यपक कमलजङ राईले आफ्नो “साक्खेवा सिली” पुस्तकमा साक्खेवा सिली पुज्ने परम्परा र यसले दिएका संकेतहरु शिर्षकमा उल्लेख गर्नुभए अनुसार, किरात जातिहरुले प्राचीनकालदेखी नै साकेवालाई सर्वशक्तिमान आराध्यदेवताको रुपमा मान्यता दिदै आएको पाइन्छ। यसरी आराध्यदेवताको रुपमा मान्यता दिदै आउने सन्दर्भमा भोजपुर जिल्लाको नागी, अन्नपूर्ण, छिनामाखु, तिम्मा, गुप्तेश्वर, सिद्देश्वर लगायत आसपासका किरातिहरुले चाही आराध्यदेवतालाई साक्खेवा/ साकेवा शब्दबाट उच्चारण गर्दछन। यद्यपि अन्यक्षेत्रमा बसोवास गर्दै आएका किरात राई जातिहरुले चाहिँ आराध्यदेवतालाई साकेन्वा/साकेला/चासोक/ चासुवा/तोषी/ फलोषादर आदि नामबाट उच्चारण गर्दै आएको पाइन्छ। साकेवा शब्दको अर्थ सा-सयाताली (धनुकाड), केन- ढोल झ्याम्टा+ वा- पानी भन्ने बुझिछ। तसर्थ ढोल, झ्याम्टाको ताल र सुरमा धनुकाड समाएर अनि पानी (जाड)ले छर्किदै आध्यात्मिक शक्तिसँग बल माग्ने प्रचलन भएबाट नै साकेवा पुज्ने चलन आएको देखिन्छ, भनेर उल्लेख गरेका छ्न।
यसरी बुझ्दा किरातहरुको जिविकोपार्जनको मुख्य स्रोत कृषि र कृषि प्रकृतीसङ्ग सम्बन्धित रहेको हुनाले यसै प्रकृतिलाई पुज्ने भएको कारण किरातहरु प्रकृतिपुजकको रुपमा पनि चिनाउने गरिएको छ।
यस उभौली (दोङवाङा) ले सबैको रक्षा गरुन् । सबैमा यो महान चाड उभौली ५०७९ को हार्दिक शुभकामना !
